شهرستان اهر پنجمین شهرستان استان آذربایجان شرقی از نظر جمعیت بعد از تبریز، مراغه، مرند و میانه میباشد. اهر از شهرهای تاریخی ايران بوده و سنگ نبشته اورارتويی - سغندل و نیز بقایای دژهای ساسانی از مهم‌ترین آثار تاریخی این منطقه به‌شمار می‌روند که به واسطه وجود منطقه ارسباران و پوشش جانوری و گیاهی متنوع منطقه و آثار تاریخی کهن مقصد بینظیری برای گردشگران خواهد بود.
برخی دیگر ریشه واژه اهر را به معنای درخت «ون» در زبان عربی دانسته‌اند که باتوجه به وجود انبوه این‌گونه درختان در پیرامون شهر، به این نام مشهور گشته است.
سوغات شهرستان اهر
میوه های خاص این منطقه بدلیل وجود تنوع آب و هوایی و خاک حاصل خیز از جمله می توان به گیلاس افیل، سیب قره قرمز، گردو نام برد. همچنین به پرورش زنبورعسل، تولید لبنیات مرغوب، تخم مرغ محلی، رشته پلویی، شیرینی اهری، نان یوخا و نان یتی قات میتوان اشاره کرد.
نقاط دیدنی و تاریخی شهرستان اهر
قلعه بابک
قلعه بابک که به نام‌های قلعه بابک، دژ بابک، بذ و قلعه جمهور هم معروف است دژ و مقر سردار تاریخی ایران، بابک خرم‌دین بوده است که در هنگام قیام بر علیه دستگاه خلافت عباسی در قرن سوم هجری ساخته شده است.
منطقه حفاظت شده ارسباران
با 130 هزار هکتار وسعت که از شهرت جهانی برخوردار است، دارای1000 گونه گیاهی و 300 گونه جانوری می باشد. اخیراً، از کل مساحت اراضی حفاظتی این منطقه، 39000 هکتار برای احداث پارک ملی از جانب سازمان حفاظت از محیط زیست استان اختصاص یافته است. احداث این پارک می تواند جلوی هجوم گسترده مردم را که بدون برنامه ریزی شده، به تمام قسمت های منطقه انجام می شد، بگیرد. همچنین باعث جذب مسافران و گردشگران داخلی و خارجی به این مناطق خواهد شد.
منطقه حفاظت شده یاری قاری
منطقه حفاظت شده یاری قاری در استان آذربایجان شرقی واقع شده. این منطقه طی مصوبه شماره ۳۶۹ شورای عالی محیط زیست (کمیسیون زیر بنائی دولت) مورخ ۱۳۹۱/۱/۶ بعنوان منطقه حفاظت شده به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوسته.
مسجد شيخ شهاب الدين اهری
آرامگاه شیخ شهاب‌الدین اهری مربوط به اوائل دوره صفوی است و در اهر، استان آذربایجان شرقی، خیابان شیخ شهاب واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۸ تیر ۱۳۱۱ با شمارهٔ ثبت ۱۷۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. این بقعه محل خانقاه و آرامگاه شیخ شهاب‌الدین اهری است که دربرگیرنده ساختمان‌های خود خانقاه، مسجد، ایوانی بلند، مناره‌ها، و تعدادی غرفه است. این خانقاه از سال ۱۳۷۴ به موزه ادب و عرفان تبدیل شده‌است که تنها موزهٔ عرفان در ایران است.
جنگل ارسباران
جنگل های ارسباران یکی از بکرترین و انبوه ترین جنگل های ایران است. این جنگل‌ها بازمانده جنگل های میلیون ساله هیرکانی هستند که از دوره سوم زمین‌شناسی باقی‌مانده‌اند. تنوع حیات وحش این منطقه آنقدر بالاست که به آن موزه حیات وحش ایران می‌گویند.
در کل ایران فقط این ناحیه سیاه خروس دارد و دیدن خرس قهوه‌ای حتما گذشته از ترس و هیجانش تجربه متفاوتی در زندگی‌ست. البته اینجا افعی هم زیاد دارد که باید خیلی مراقبش بود. همچنین اگر در این منطقه مارال(آهو) دیدید تعجب نکنید چون یکی از ماموریت‌های این منطقه احیای این نسل از آهوست.
روستای اشتبین
یکی از قدیمی ترین و زیبا ترین روستاهای حاشیه رود خانه ارس روستای اشتبین است.خانه های مزین به سر درها و کتیبه های مرمرین دوره صفویه و طبیعت جذاب با جنگلی از میوه های متنوع ،این روستا را دهکده سلامت نام نهاده و در زمره آثار ملی ثبت شده قرار داده است.
مسجد جامع اهر
این مسجد در کوچه جمعه مسجد خیابان قدس شهر اهر واقع شده است. مسجد جامع اهر از لحاظ شیوه معماری و تزئینات نیز بسیار حائز اهمیت است.از ضمائم مسجد لوح‌هایی بر بالای سردر و پایه سمت راست و ۵ گل مشروحه در لچک‌های سردر است. این مسجد ۲۱ گنبد دارد که در دوره‌های مختلف به تعداد آن‌ها افزوده شده است. مسجد جامع اهر، منسوب به دوره سلجوقی و اتابکان، از جاذبه های تاریخی منحصر به فرد شهر اهر است که مختصات آن در کمتر مسجدی یافت می شود.
دریاچه سد ستارخان
دریاچه سد ستارخان در 15 كيلومتری جاده اهر- ورزقان قرار دارد و به دليل موقعيت جغرافيايی ويژه آن و شرايط آب و هوايی دلپذير، در فصول گرم سال پذیرای گردشگران فراوانی میباشد. اين سد اخيراً به زيستگاه پرندگان مهاجر تبديل شده كه در تابستان مرغابی، لک‌لک و مرغ ماهی‌خوار و در فصل زمستان انواع مختلف پرندگان آبزی، سياحان بسياری را به اين منطقه می‌كشاند. همچنين امكان صيد انواع ماهی در آب‌های اين سد و فضای سبز اطراف آن موجب شده تا اين محل به تفرجگاهی برای خانواده‌ها و جوانان تبديل شود .
قلعه نودوز
نودوز، نقدوز و قلعه داغ نام یکی از قلعه های تاریخی ارسباران، مربوط به دوره ساسانیان است. قلعه نودوز در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر اهر و بر فراز قله کوهی مرتفع مشرف بر رودخانه اهرچای احداث شده است. اغلب برج‌ها و دیواره‌ها با تکیه بر بدنه سنگی کوه استوار شده‌اند و امکان نقب‌زنی به داخل قلعه را به حداقل رسانده‌اند. قسمت بالای دیواره‌ها با خشت و گل ساخته شده که به مروز زمان از بین رفته و چندین متر از ارتفاع آن کم شده است.
کاربری قلعه نودوز نظامی بوده و بر کوهستان های اطراف خود تسلط کافی دارد. این قلعه دارای دو برج و یک دیوار مدور است که دو برج را به یکدیگر متصل می کند و در زیر آن برج دیگری واقع بوده که قسمت هایی از آن خراب شده و از بین رفته اند.
منطقه حفاظت شده هوراند
منطقه هوراند شامل کوه های بلند و درختان گوناگون است که نگاه هر بیننده‌ای را مجذوب و حیران خویش می‌سازد و همچنین زیستگاه جانورانی است که گاهی از نظر تنوع در جهان بی نظیر می باشند از جمله خرس قهوه‌ای، خوک وحشی، روباه، شغال، گرگ، سیاه گوش و… و پرندگانی از قبیل کبک، کبک چیل، جی جاق، کلاغ نوک قرمز و پرندگان شکاری چون عقاب طلایی، شاهین و … همچنین از لحظ پوشش گیاهی دارای گونه‌های مختلف گیاهی و درختی منحصر به فرد سرخدار، ممرز، بلوط ، فندق، گردو و سماق و … می باشد.
قلعه جوشين
قلعه تاریخی جوشین را با نام جوشون هم می‌شناسند که موقعیت سه طرف آن را شیبی دیوار مانند احاطه کرده است و تنها راه ارتباطی آن گذریی تنگ است که فقط یک یا دو نفر می‌توانند به زحمت از آن بالا روند. به این علت نگهبانی و دفاع از این قلعه حتی با تعدادی معدود هم ممکن بوده است.
تالاب خرمالو
تالاب خرمالو در ۳ کیلومتری جنوب روستایی به همین نام در ارتفاع ۱۶۰۰ متری از سطح دریا واقع شده است. تالاب گستره ای شمالی جنوبی دارد و طول آن در حدود ۵۰۰ متر و عرض آن در حدود ۱۰۰ متر است. اين تالاب در ۴۲ کيلومتری جنوب غربی اهر قرار دارد و تالاب دائمی است که علاوه بر استفاده های کشاورزی، در فصل زمستان مورد استفاده پرندگان مهاجر قرار می گيرد.
تالاب دیب سیز
تالاب دیب سیز با ارتفاع ۱۳۶۰ متر از سطح دریای آزاد در استان آذربایجان شرقی، ۲۵ کیلومتری شرق اهر، ۲ کیلومتری جنوب روستای قشلاق شاهوردی و در جنوب جاده ارتباطی اهر به مشگین شهر قرار دارد. تالابی دایمی است که مورد استفاده پرندگان مهاجر آب زی قرار می گیرد که به تازگی با ایجاد دیواره خاکی این تالاب تبدیل به سد قشلاق شاهوردی شده است و آب آن مورد مصرف کشاورزی قرار می گیرد. تالاب گستره ای شمالی جنوبی دارد و طول آن حدود ۵۰۰ متر و عرض آن ۳۰۰ متر است. درون تالاب و بخش از اطراف آن پوشیده از نیزارهای انبوه است.
تالاب یوسفلو
این تالاب در ضلع شمالی جاده اهر – مشگین شهر و در نزدیکی روستایی به همین نام در شمال شامی واقع شده است. تالاب یوسفلو یک تالاب دائمی بوده که مورد استفاده پرندگان مهاجر آبزی قرار می گیرد.
ارتفاعات قوشاداغ
قوشاداغ از ارتفاعات مهم و قابل توجه ارسباران است که در شمال شهر هریس و غرب رشته کوه سبلان و جنوب غربی مشگین شهر قرار گرفته است بلندترین قلهٔ آن در شمال هریس ۳۱۴۹ متر ارتفاع دارد. گردنهٔ معروف گؤیجه بئل که از زیباترین پدیده‌های طبیعی است، در محدودهٔ این کوهستان بر سر راه تبریز به اهر قرار گرفته است.
تمام ارتفاعات قوشاداغ پوشیده از مراتع سرسبز و خرم است که در تابستان مورد استفاده عشایر دشت مغان و ارسباران قرار می‌گیرد. قوشاداغ می‌تواند گردشگری اهر را رونق ببخشد چرا که اهر دشتی است فروافتاده که در میان کوه‌های قره داغ در شمال و کوه‌های قوشاداغ در جنوب قرار دارد و وجود این ارتفاعات قابلیت بزرگی برای توسعهٔ گردشگری کوهستان در این شهرستان است.
ارتفاعات قوشاداغ در جنوب و ارتفاعات شیور در شمال برای کوهپیمایی و دامنه نوردی بسیار مناسب است و هر هفته صدها نفر از علاقه مندان به طبیعت کوهستان عازم این ارتفاعات می‌شوند.
سنگ نبشته سقندل
روستاي سقندل در ۵ كيلومتري شهرستان ورزقان و در مسير جاده ورزقان ـ اهر واقع شده است و كتيبه ميخی اورارتوئی در ۳ كيلومتری اين روستا و بر دامنه كوه زاغی بر سينه سنگی يكپارچه و مرتفع منقوش است. سمت جنوبی سنگ مزبور كه به شكل هرم ناقص است، را به صورت مستطيلي به طول ۱۱۶ سانتيمتر و عرض ۵۷سانتيمتر صاف و صيقلی نموده و فرمان سر دوری پسر آرگيشتی پادشاه اورارتوئی را در ده سطر به خط ميخی بر آن نقش كرده اند .متن ترجمه فرمان مزبور عبارتست از:
1. عرابه جنگی خالدی به راه افتاد.
2. آن به کادیااونی پادشاه پولوآدی حمله کرد.
3. پولو آدی ناحیه‌ای کوهستانی است. بیاری خالدی توانا.
4. در عرابه جنگی نیرومند خالدی این لشکرکشی {توسط}
5. سردوری پسر ارگیشتی صورت گرفت.
6. سردوری گوید: من بیست و یک قلعه را گرفتم.
7. من در یک روز چهل و پنج شهر را تصرف کردم. لیپ لی اونی.
8. شهر پادشاه و شهر مستحکم را در جنگ گرفتم.
9. سردوری پادشاه مقتدر، شاه بزرگ.
10. شاه کشورها، شاه مملکت بیا ای نی و فرمانروای شهر توشپاست.
این کتیبه به شماره ۷۹۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌است.
در بالای این کتیبه قلعه اورارتویی واقع شده که دیوارهای دفاعی آن از سنگ ساخته شده است، طی بررسی های انجام یافته، این قلعه ۶ دوره مختلف تاریخی مورد سکونت قرار گرفته است.
خانه قاسم اهری
دکتر قاسم اهری از رجال سیاسی دوره رضاخان بوده است. این خانه در دوره های گذشته شاهد حضور رضاخان، محمد رضا پهلوی و دکتر اقبال نخست وزیر دولت وقت بوده است. این بنا در محله دکتر اهری واقع شده که این محله جزء هسته اصلی بافت قدیمی اهر نبوده ولی قسمتی از آن در خارج از دیوار قلعه قرار گرفته لیکن از آنجائیکه کل محله دارای خصوصیات بافت قدیمی است و نیز به این علت که آغاز توسعه از داخل دیوار قلعه بوده است در طبقه بندی محلات قدیمی قرار گرفته است.
قلعه آوارسین
قلعه قدیمی آوارسین منسوب به دوره ساسانی، در ۵/۲۲ کیلومتری جنوب خداآفرین و ۱۱ کیلومتری جاده شوسه هر-کلیبر واقع شده است. حمدالله مستوفی بنای این قلعه را به بکربن عبدالله از اصحاب حضرت رسول اکرم(ص) نسبت میدهد که به امر عُمر خلیفه دوم در سال ۲۲ هجری به آذربایجان لشگر کشید.
بازار اهر
بازار سرپوشیده اهر (بازار نصیر بیگ) از جمله بازارهای تاریخی است که معماری آن و مشاغل موجود جلب توجه می کند و یکی از جاذبه های گردشگری اهر به شمار می آید.
این بنای سرپوشیده چندیدن در ورودی داشته و شامل بازار مسگران (مسگرخانه)، بازار کلاه‌دوزان، راسته آهنگران، میدان دواب، میدان تره‌بار است. این بازار همچنین دارای حمامی بوده که در زمانهای قدیم از بین رفته است و اکنون محوطه آن دیده می‌شود.
حمام کردشت
حمام کردشت ، در ساحل جنوبی رودخانه ارس و در امتداد رودخانه در جهت غرب به شرق کشیده شده است. قدمت حمام کردشت به اواسط دوره صفویه و زمان سلطنت شاه عباس صفوی ( سومین و قدرتمندترین پادشاه صفوی ) می رسد. این بنا در دوره قاجاریه مرمت گردیده است و محل سکونت عباس میرزا پسر فتحعلی شاه قاجار بوده که با روس ها جنگ می کرده است. در زمان رضا شاه پهلوی نیز اسناد این حمام و باغات اطراف آن به نام اسماعیل خان ثبت شده بود که در سال ۱۳۸۳ این مجموعه از خاندان خلفا توسط میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی خریداری شد.
