حزب اصولگرایی و حزب اصلاح طلبی دو حزب اصلی کشور میباشند که در سالهای پس از انقلاب از هر دوحزب اشخاصی به ریاست دولت رسیده و نمایندگانی در مجلس حضور داشته اند.
زمینههای اعتقادی حزب اصول گرا
در سالهای پس از انقلاب اسلامی در مقابل طیف روشنفکران مذهبی که حامی تغییر ساختارهای مذهبی موجود، (از جمله دستگاه روحانیت، تقلید، برتری روحانیت و طبقه وابسته و … و منطبق کردن احکام دین با ارزشهای نوین (مانند مردم سالاری و حقوق بشر) بوده و هستند، جریاناتی بوده و هستند که مایل به حفظ وضع موجود و مخالف تغییر در ساختارها و باورهای سنتی میباشند. هماکنون واژه اصولگرایی از طرف خود این افراد برای توصیف مشی فکری خود به کار میرود. اکثریت جریانات مذهبی و دستگاه و طبقه روحانیت عمدتاً در مجموعه اصولگرایان شناخته میشوند. طیف روشنفکران مذهبی، طیف اصولگرایان را متهم به «تفسیر خشونتآمیز و واپسگرایانه و انحرافی از دین» میکنند. اصولگرایان نیز طیف روشنفکران مذهبی را «اهل مسامحه بر سر ارزشهای مذهبی» و «غرب زده» معرفی میکنند.
پیشینهٔ سیاسی اصول گرایی
پس از پیروزی سید محمد خاتمی در انتخابات ریاست جمهوری هفتم در سال ۱۳۷۶ از نام اصلاح طلبان برای نامیدن افراد و گروههای هوادار وی استفاده شد. اصلاحطلبان برای طیف مخالف خود از واژه محافظهکاران استفاده میکردند. همچنین برای اصلاح طلبان از اصطلاح غیررسمی دوم خردادیها نیز استفاده میشد. در واکنش به اصلاح طلبان، طیف مقابل به مرور از عبارت اصولگرایان برای توصیف خود استفاده کردند. در رویدادهای مرتبط با انتخابات دهم ریاست جمهوری، جریان اصلاحات به جنبش سبز نامور شد و در مقابل اصولگرایان از عبارت جریان فتنه برای اشاره به اصلاح طلبان و معترضین به نتایج انتخابات دهم استفاده میکردند.
پس از انتخابات دهم ریاست جمهوری، اختلافها و چنددستگیها در جریان اصولگرایی، شدت یافت و به مرور زمان، شدیدتر شد. تا جایی که این اختلافها در پایان دولت دوم محمود احمدینژاد، به بیشترین میزان خود از زمان تشکیل جناح اصولگرا رسید.
تشکلهای اصولگرا
پس از پیروزی جبهه دوم خرداد در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۷۶ ایران، گروههای اصولگرا بر این باور بودند که جبهه دوم خرداد از اصول انقلاب یعنی اسلام، قانون اساسی، ولایت فقیه، رهبری روحالله خمینی، و رهبری سیدعلی خامنهای دور شدند؛ بنابراین در مقابل پیروان سید محمد خاتمی، عنوان اصلاح طلبان را برای خود انتخاب کردند. مهمترین تشکلهای اصولگرا:
جامعه روحانیت مبارز
حزب موتلفه اسلامی
جامعه اسلامی مهندسین
جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی
جامعه زینب
انجمن اسلامی پزشکان
جامعه اسلامی پیشه وران ایران
جامعه اسلامی دانشجویان
جامعه اسلامی مهندسین
آبادگران ایران اسلامی
نئو اصولگرا