سازمان ملل متحد(UN)، بلافاصله پس از جنگ جهانی دوم و در سال 1945 تشکیل شد تا یک انجمن بین المللی را با هدف روابط مثبت میان کشورها ایجاد کند، صلح و امنیت را در سراسر جهان ترویج دهد و همکاری های بین المللی را، در جهت حل مشکلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و بشر دوستانه برقرار نماید. سازمان های مرجعی که زیر شاخه سازمان ملل متحد هستند عبارتند از : دبیرخانه سازمان ملل، شورای امنیت و مجمع عمومی سازمان ملل.
شورای امنیت مسئول ایجاد و حفظ صلح بین المللی است. هدف اصلی آن جلوگیری از جنگ با حل اختلاف میان ملت هاست. شورای امنیت دارای 15 عضو است؛ 5 عضو دائم وجود دارد: ایالات متحده، روسیه، بریتانیا، فرانسه و چین و 10 عضو موقت که به شکل دوساله جابجا میشوند.
مجمع عمومی سازمان ملل، محلی برای بحث و گفتگو در مورد مسائلی است که صلح و امنیت جهانی را تحت تاثیر قرار میدهد. این مجمع قدرت اجرای تصمیمات را ندارد. این مجمع شامل 51 عضو اصلی و 192 عضو دیگر از زمان تشکیل سازمان است.
خاستگاه سازمان ملل متحد
اولین برنامه مشخص برای تشکیل یک سازمان جدید تحت حمایت وزارت دفاع ایالات متحده در سال 1939 آغاز شد. نام سازمان ملل متحد توسط رئیس جمهور فرانکلین دلانو روزولت در سال 1941، برای کشورهایی که یک محور مبارزه داشتند انتخاب شد. این نام اولین بار، در تاریخ 1 ژانویه 1942 استفاده شد. زمانی که 26 کشور عضو آن زمان، خود را متعهد کردند تا قدرت نظامی خود را افزایش دهند و به شکل جداگانه اقدام به توافق صلح ننمایند. نیاز به یک سازمان بین المللی برای جایگزینی لیگ ملل (همان سازمان ملل که در ابتدا با این نام شناخته میشد.)، ابتدا در 30 اکتبر 1943 در اعلامیه مسکو، که توسط کشورهای چین، بریتانیا، ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی سابق تنظیم شده بود، اعلام گردید.
در کنفرانس "Dumbarton Oaks" (که در حد فاصل ماه آگوست تا اکتبر برگزار شد) این 4 کشور پیشنهاد خاصی را برای منشور جدید سازمان ملل ارائه کردند. این پیشنهاد در کفرانس " Yalta" (فوریه 1945) با توافق بیشتری همراه شد. همه ایالت هایی که در سال 1942 به پیمان سازمان ملل پیوستند و در سال 1945 علیه ژاپن یا آلمان اعلام جنگ کردند به کنفرانس سان فرانسیسکو (برگزار شده در حد فاصل 25 آپریل تا 26 ژوئن سال 1945) دعوت شدند. منشور ملل متحد در سان فرانسیسکو و در 26 ژوئن همان سال به امضا رسید و در 24 اکتبر همان سال، توسط اکثریت کشورهای عضو سازمان به تصویب رسید. اولین جلسه مجمع عمومی سازمان ملل، در 10 ژانویه سال 1946 در لندن برگزار شد.
مقر سازمان ملل در ایالات متحده است. در دسامبر سال 1946 مجمع عمومی هدیه 8.5 میلیون دلاری "جان دی.راکفلر جونیور" را پذیرفت و زمینهایی را در غرب رودخانه شهر نیویورک برای مقر سازمان خریداری کرد. ساختمان های اصلی که در اینجا ساخته شده اند عبارتند از: دبیرخانه، مجمع عمومی و ساختمان کنفرانس که در سال 1952 تکمیل شد. هم چنین کتابخانه یادبود " Dag Hammarskjöld" در سال 1961 وقف سازمان ملل شد.
دیدگاههای اصلی و واقعیت های جنگ سرد
در عمل، سازمان ملل آن چنان که در ابتدای شروع پیش بینی میشد، تکامل نیافت. در شروع کار کشورهای متحدین جنگ جهانی دوم، اکثرا اروپایی ها، کشورهای مشترک المنافع و کشورهای قاره آمریکا سازمان ملل را با عنوان ملل صلح دوست تشکیل دادند. هدف آن پیشگیری از خصومت های احتمالی میان کشورها و دیگر اهداف بشردوستانه بود. انتظار میرفت که اعضای سازمان به شکل نزدیک و متفق القول عمل کنند. امید به همکاری های لازم میان کشورها، با اصطحکاک بوجود آمده میان سازمان و پیامدهای آغازین جنگ سرد که بر عملکرد شورا امنیت و سایر ارگان های سازمان ملل متحدد تاثیر خود را گذاشته بود به زودی کم رنگ میشد.
منشور سازمان ملل، یک نیروی نظامی آماده را تحت فرمان شورای امنیت قرار داده است. کمیته حکم فرمان این نیروی نظامی، نتوانست با اتحاد جماهیر شوروی سابق به توافق برسد که موجب شد تا این نیروی نظامی تشکیل نشود. همین عدم توافق بر فعالیت دو قسمت اصلی از سازمان ملل لطمه میزد؛ سازمان انرژی اتمی و کمیسیون مبارزه با مواد مخدر و باعث شد تا هیچ توافق کلی میان کشور ها به وجود نیاید؛ عدم توافق به معنای این بود که هیچ محدودیتی در تولید بمب های اتمی و یا کاهش سلاح های دیگر اعمال نمیشود.
منشور سازمان ملل اعلام کرده که توافق های منطقه ای، باید با سازمان ملل ادغام شود، اما توافق هایی مانند پیمان آتلانتیک شمالی (NATO)، سازمان ایالت های آمریکایی، سازمان پیمان آسیای جنوب شرقی و پیمان ورشو تا حد زیادی سازمان ملل را دور زده اند.
البته بعد از مدتی همکاری هایی میان اتحاد جماهیر شوروی و سازمان ملل متحد صورت گرفت که موجب پیشرفت در زمینه صلح جهانی شد. این همکاری ها شامل حل و فصل شکایت سوریه و لبنان (سال 1946) از فرانسه و بریتانیا بود که آن ها را متهم به پیشروی غیر قانونی در خاک کشورشان کرده بود، تقسیم فلسطین در نبرد با یهویدان، نبرد کشمیر میان هندوستان و پاکستان و عقب نشینی هلند از مالزی از این قبیل توافق ها بود.
با این حال در موارد دیگر که برای بسیاری از کشورها از اهمیت زیادی برخوردار بود، با حق وتوی اتحاد جماهیر شوروی به نتیجه نمیرسید. شورای امنیت سازمان ملل به وسیله وتو فلج شده بود. حق وتو تا سال 1955، 78 بار استفاده شد که در 75 مورد آن شوروی کشور وتو کننده بود.
فعالیت های رو به رشد مجمع عمومی
در واکنش به فعالیت های محدود کننده اتحاد جماهیر شوروی که بر اثر جنگ سر ایجاد میشد، کشورهای آمریکا، بریتانیا، فرانسه و کشورهای دیگر تلاش کردند تا در مجمع عمومی، کشورهای بیشتری را همراه خود کنند و روابط را میان کشورهای دیگر گسترش دهند. در مجمع عمومی، کشورهای آمریکا و انگلستان که از حمایت کشورهای آمریکایی و کشورهای مشترک المنافع برخوردار بودند، توانستند تا همراهی بیشتر اعضا را بدست آورند. اتحاد جماهیر شوروی با این اوضاف قسمت کوچکی را همراه خود کرد تا بتواند میان شرق و غرب تفرقه بیافکند، اما در هنگام رای گیری از قدرت کمتری برخوردار میشد.
فعالیت های سازمان در حل بحران کره در سال 1950 اهمیت خود را بیشتر نشان داد. در آن زمان اتحاد جماهیر شوروی، شورای امنیت را به دلیل عدم اجازه به کشور چین برای به عضویت درآمدن در سازمان تحریم کرده بود. از آن جایی که شوروی حضور نداشت تا رای را وتو کند، سازمان ملل رای به تشکیل یک نیروی نظامی واحد برای دفع حمله کره شمالی به کره جنوبی را صادر کرد. بدین ترتیب زمانی که سازمان جوان به نظر میرسید، موفق به تشکیل اولین نیروی حافظ صلح در دنیا شد، اگرچه ایالات متحده بیشتر نیروهای نظامی و کارمندان سازمان را تامین مینمود. علاوه بر این، تصمیم گیری برای نحوه عملکرد سازمان در مواجهه با مشکلات آینده با عنوان "قطعنامه صلح سازمان ملل" در سال 1950 در مجمع عمومی به تصویب رسید. اگرچه مجمع تا به امروز چند بار تحت عملکرد این قطعنامه تشکیل شده، اما اختیارات آن هم چنان مبهم است و هرگز ابزار لازم برای اجرا را در نظر نگرفته است.
اما هم چنان برخی از زمنیه ها برای دخالت سازمان ملل باز بود. البته با توجه به دیدگاه جهانی و میزان مسئولیت پذیری ابر قدرت ها، میزان این دخالت ها متفاوت بود. در مبارزه برای استقلال در مراکش، الجزایر یا کشورهای دیگر دولت های کشورها اعلام میکردند که این مشکلات داخلی است و به جامعه جهانی مرتبط نمیشود و هم زمان قصد وتو کردن رای سازمان را داشتند. در شورش مجارستان (سال 1956)، درخواست خروج نیروهای شوروی از مجارستان و ورود نیروهای حافظ صلح (UN) توسط شوروی رد شد. اما در بحران سوئز (سال 1956)، تصویب مجمع عمومی برای آتش بس فوری و خروج نیروهای مهاجم بریتانیا، فرانسه و اسرائیل از خاک مصر، مورد توجه قرار گرفت.
گسترش نقش دبیر کل
موازی با رشد فعالیت مجمع عمومی، نقش دبیر کل سازمان هم در حال رشد بود. "Trygve Lie" سیاستمدار اهل نروژ، به عنوان اولین دبیر کل سازمان ملل مشکلات زیادی را برای حل بحران میان کره شمالی و جنوبی داشت. اطلاق برچسب مهاجم به کره شمالی، سبب شد تا حمایت اتحادیه شوروی را کمرنگ بنماید. در زمان ریاست "Dag Hammarskjöld" اهل سوئد، بر کرسی دبیر کلی سازمان ملل، این نقش دامنه وسیعتری پیدا کرد. وظیفه سازمان دهی و قرار دادن نیروهای صلح (UN) در بحران سوئز، بر عهده دبیر کل و نه شورای امنیت قرار گرفت. او با مجمع عمومی برای حل مشکلات دیگر همکاری های زیادی داشت. زمانی که در سال 1958، قطعنامه مجمع برای استقرار نیروهای نظامی سازمان در لبنان، توسط حق وِتوی شورا رد شد، اما دبیر کل سازمان، با این حال از توصیه های مجمع پیروی کرد.
علاوه بر چنین موفقیت هایی، Hammarskjöld خود و سازمان را موظف به حفاظت صلح میدانست حتی زمانی که مجمع عمومی در برخی از موارد به بن بست رسیده و یا نمیتوانست دستورالعمل اجرایی را اجرا نماید. در عمل او عمدتا تحت مجوز مجمع عمومی فعالیت میکرد، اما اغلب قدم هایی را برمیداشت که به نوعی خارج از دستورالعمل سازمان بود. بنابراین دفتر دبیر کل سازمان ملل، تبدیل به نهاد اجرایی در مسائلی چون درگیری های بین المللی شد و قدرت اجرایی شورای امنیت در قبال این نوع از مسائل کمتر شد.
تاثیر بیشتر شدن اعضای سازمان
در اواخر دهه 1950، سازمان ملل متحد با تغییری اساسی در نحوه عضوگیری همراه شد. از آن جایی که از زمان تاسیس، این احساس که سازمان باید همه کشورهای جهان را شامل شود در حال رشد بود. اما عضویت در سازمان ملل تحت الشعاع بلوک شرق و غرب قرار گرفته بود و کشورها در برابر عضویت یک کشور جدید که خلاف میلشان بود ایستادگی میکردند. از سال 1947 تا 1955 تنها کشورهای یمن (1947)، پاکستان (1947)، میانمار (1948) و اندونزی (1950) پذیرفته شدند. توافق دولت ها بر سر آسان نمودن ورود اعضا، که توسط کانادا در سال 1955 رهبری شد، سبب شد تا همان سال 16 کشور به سازمان ملل اضافه شوند. از آن زمان به بعد پروسه عضوگیری سریعتر انجام میگرفت.
هم زمان با بزرگتر شدن سازمان، رای گیری انعطاف پذیری بیشتری پیدا میکرد. بیش از نیمی از کرسی ها را ایالات متحده و متحدانش به خود اختصاص دادند، بلوک های رای گیری مختلفی بوجود آمد که شامل کشورهای عضو پیمان ناتو، کشورهای عرب زبان، کشورهای مشترک المنافع و یک بلوک آسیایی-آفریقایی میشد.
تغییر ماهیت سازمان ملل متحد در قبال سیاست هایش در آفریقا به نمایش درآمد. سازمان ملل در رابطه با کشور کونگو و جنگ های داخلی، حضوری فعال داشت. زمانی که دولت کونگو از سازمان دعوت کرد تا به کشور نیرو ارسال کند، یک نیروی قدرتمند از کشورهای اروپایی-آفریقایی توسط "Hammarskjöld" به سرعت شکل گرفت. سربازان سازمان در کشور کونگو با هرج و مرج بسیار و درگیری های نظامی مستقیم موجه شدند تا در نهایت توانستند منطقه "Katanga" را به خاک کونگو بازگردانند.
اقدامات سازمان ملل در کنگو و بعد از آن در قبرس (1964) نشان داد که سازمان ملل توانایی وارد شدن در امور داخلی یک کشور را با هدف جلوگیری از هرج و مرج و انتقال آن به کشورهای دیگر را دارد. این تمایل سازمان به ویژه در رابطه با کشورهای تحت استعمار آفریقایی مشهود است. سازمان بارها تمایلات استعمارگرایانه پرتغال (تا زمانی که این کشور پس از کودتای 1974 مستعمرات خود را آزاد کرد) را محکوم کرده است.
کاهش تاثیر سازمان ملل و احیای نامشخص آن
با کم شدن کرسی های متحدان ایالات متحده، آمریکا با شوروی سابق دست به ایجاد یک اتحاد در سازمان ملل زد، تا بتواند مسائل را در محدوده شورای امنیت با حق وتو نگاه دارد. مکاتبات بسیاری برای محدود کردن قدرت و آزادی دبیر کل صورت گرفت. در شروع عملیات اجرایی سازمان در کشور کنگو و مرگ ناگهانی "Hammarskjöld" ، اتحاد جماهیر شوروی پیشنهادی را برای دبیر کلی سازمان مطرح کرد، سه عضو زمام دار سازمان میشدند، یکی از شرق، یکی از غرب و یک عضو خنثی که هر کدام حق وتو داشتند. این موضوع نشان دهنده این امر بود که شوروی نمیتواند دبیر کل دیگر فعالی را تحمل نماید. البته این پیشنهاد عملی نشد، اما شوروی به بیشتر اهداف خود رسید، دیگر دبیر کل سازمان ملل نمیتوانست اقدامی را انجام دهد که بحث برانگیز تلقی میشود.
فشارهای شدید مالی هم منجر به محدود شدن اقدامات سازمان ملل میشد. تعدادی از کشورها مانند اتحاد جماهیر شوروی از پرداخت هزینه عملیات در کنگو سرباز زده بودند، به علت اینکه به شکل مستقیم توسط شورای امنیت به تصویب نرسیده بود. ایالات متحده هم بودجه در نظر گرفته برای سازمان را از یک سوم در سال 1977 به 25 درصد کاهش داد، آمریکا هم چنان هم بدهکار سازان است. در سال 1990 بدهی های این کشور به سازمان نزدیک بود تا باعث شود حق رای آمریکا در مجمع عمومی سلب شود.
در نهایت، ابر قدرت ها تصمیم گرفتند تا مشکلات خود را با یکدیگر بیرون از سازمان ملل حل کنند. در حالی که توافق نامه های خاص در زمینه های خلع سلاح و همکاری های بین المللی دیگر مانند استفاده صلح آمیز از انرژی اتمی، همکاری های فضایی و محدودیت سلاح در آب های بین المللی در سازمان انجام میشد. در نتیجه، تا سال 1991، سازمان ملل در بسیاری از بحران های جهانی نقش دوم را ایفا میکرد. از این جمله میتوان به جنگ میان اعراب و اسرائیل (سال 1967 تا 1973)، جنگ پاکستان و هندوستان (سال 1971)، جنگ ویتنام و جنگ افغانستان اشاره کرد. البته با ایفای نقش شوروی بود که سازمان ملل توانست در نبرد خلیج فارس (سال 1991)، عراق را از کویت بیرون نماید و بر روند آتش بس نظارت کرده و هم چنین عراق را تحریم و سلاح های استراتژیک را حذف نماید.
از اوایل دهه 1970، سازمان ملل فعالیت های گسترده ای را در کشورهای کمتر توسعه یافته آغاز کرد. سازمان و آژانس های تحت نظارت آن در کنترل بیماری ها، کمک به پناهندگان و همکاری های گسترش فناوری نقش بسزایی ایفا کرده است.
سازمان ملل راهی را فراهم ساخته تا کشورهای توسعه یافته با کمترین میزان خصومت با یکدیگر متحد شوند و کشورهای کمتر توسعه یافته بتوانند از این طریق و با کمترین ناراحتی و سوء ظن کمک های کشورهای دیگر را دریافت نمایند. هم چنین سازمان در تبیین حقوق بشر و تعیین استانداردهای آزادی بشر، مانند اعلامیه جهانی حقوق بشر و ایجاد استانداردهای بین المللی کار فعال بوده و مجمعی برای بحث درباره مسائل محیط زیستی کره زمین است. سازمان ملل امروزی، یک سازمان جهانی است. نیروهای حافظ صلح سازمان در سال 1988 جایزه صلح نوبل را دریافت کردند و در سال 2001، خود سازمان ملل و دبیر کل آن زمان "کوفی عنان" مفتخر به دریافت این جایزه شدند.
از شروع دهه 1990 میلادی، سازمان ملل بطور فزاینده ای تلاش های خود را برای گسترش صلح در جهان افزایش داد. اگرچه سازمان در جنگ خلیج فارس نقش مهمی داشته اما با پایان جنگ سرد نقش آن در گسترش صلح پر رنگ شده است. در سال های اخیر، سازمان ملل متحد بر انتخابات سال 1993 در کامبوج و در سال 1999 در تیمور شرقی نظارت داشته و فعالیت های حفظ صلح در کشورهای آنگولا، بوسنی، کنگو، اتیوپی، هائیتی، کوزوو، موزامبیک، سیرالئون، سومالی، سودان و چاد را انجام داده است. علاوه بر این، سازمان نیروهای پلیس را برای مناطقی مانند کوزوو، بوسنی و تیمور شرقی ارسال کرده جایی که دولت از ارائه این نیروها ناتوان بوده است.
منبع : factmonster.com