اجداد ترکمن ها به قبایل اوقوز بازمیگردند، در حقیقت ترکمن ها جزوی از قبایل ترک ساکن مغولستان امروزی در قرن هفتم و هشتم میلادی بوده اند که در قرن دوازدهم به ایران، آذربایجان، ترکیه و بخش هایی از آسیای شرقی مهاجرت کرده اند. ترکمن ها سلسله های بزرگری را در طول تاریخ تشکیل داده اند و از نظر سیاسی تاثیرگزار بوده اند. با این حال، حتی در ترکمنستان امروزی، آن ها به یک سیستم سیاسی واحد دست نیافته اند.
در دهه 1880، جنگ با روسیه با شکست مواجه شد و باعث شد تا کشور ترکمنستان توسط روس ها تسخیر شود. در سال 1924، جمهوری سوسیالیست ترکمنستان، تبدیل به پانزدهمین عضو اتحاد جماهیر شوروی گردید. تحت حکومت شوروی، الاک توسط دولت مصادره شد، ساختارهای اجتماعی سنتی مورد تهاجم قرار گرفت و شیوه زندگی عشایری متوقف شد. با فروپاشی اتحاد شوروی در اواخر دهه 1990 میلادی، ترکمنستان آزادی و استقلال خود را بدست آورد، با این حال و با توجه به اینکه بیشتر ساختارهای سیاسی، دولتی و اجتماعی توسط شوروی بنا نهاده شده بود، تغییرات با سرعت کمی در حال شکل گیری است.
امروزه بیش از دو جین قبیله در ترکمنستان زندگی میکنند که از میان آنها اقوام یموت، تکه و ارساری بیشترین جمعیت را دارند. نزدیکی کشور ترکمنستان و داشتن مرز مشترک با ایران، باعث شده تا از قدیم روابط سیاسی و اقتصادی نزدیک میان دو کشور وجود داشته باشد. سفر به ترکمنستان میان اقوام ترکمن های ایران مرسوم است و هم چنین رابطه اقتصادی میان دو کشور باعث شده تا قیمت منات ترکمنستان از موارد با اهمیت برای تجارت با این کشور باشد.
موقعیت جغرافیایی
خاک کشور ترکمنستان در حدود 488.100 کیلومتر مربع وسعت دارد. اکثر زمین های ترکمنستان را بیابان های خشک فرا گرفته است؛ در حقیقت دو بیابان بزرگ و خشک "Garagum و Gyzylgum" تقریبا 90 درصد خاک ترکمنستان را تشکیل میدهد. در جنوب، کوهستان های "Balkan و Kopet Dag" و در غرب، دریای خزر و همچنین رود آمودریا در شرق کشور قرار گرفته است.
حدود سه میلیون از ترکمن ها در ترکمنستان زندگی میکنند. دو میلیون دیگر هم در شمال ایران و شمال غربی افغانستان زندگی میکنند.
زبان و گویش
زبان ترکمنی، زیر شاخه ای از قوم اوقوز که خود شاخه ای از زبان ترکی است، بوجود آمده است. از نظر گویش، این زبان مشابه زبان آذربایجانی، ترکی و اُزبک است. این زبان شامل عناصری از زبان های ترکی، فارسی و عربی است. زبان ترکمنی مورد استفاده در ترکمنستان کلمات زیادی را از زبان روسی قرض گرفته است.
فرهنگ عامه
مانند دیگر مردم آسیای میانه، فرهنگ ترکمن ها پر شده از داستان های حماسه ای و اشعار. همه اقوام ترکمن ها عقیده دارند که هسته اولیه قوم ترکمن را اوقوز خان تشکیل داده است و اقوام اوقوز در حقیقت نوادگان این خان بزرگ ترکمن هستند.
افسانه ای معروف در میان مردم ترکمن وجود دارد که میگوید : "زمانی که خداوند زمین را خلق میکرد، مردم ترکمنستان جزو اولین کسانی بودند که زمین های آفتابی را گرفتند، اما جزو آخرین کسانی بودند که زمین های آبی را برای خود کردند." فرهنگ عامه در ترکمنستان همچنین پر شده از خرافات، دانش و اعتقاد به عجایب، نفرین، روزهای خوش شانسی و بدشانسی در طول هفته و چشم بد.
هر قبیله ترکمن دارای حماسه ها و افسانه های منحصر به فرد است؛ که داستان قبیله و سلسله مراتب قبیله خود را تشریح میکند.
دین و مذهب
همه ترکمن ها مسلمان سنی مذهب هستند. هر قبیله ای هم داستان متفاوتی از نحوه مسلمان شدن خود را دارد. از آن جایی که آن ها هنوز به برخی از شیوه های قبل از اسلام پایبند هستند، برخی ترکمن ها را نیمه مسلمان میداند. اما تغییر دین به اسلام به عنوان لحظه ای تعیین کننده در تاریخ قبیله و مردم ترکمنستان به شمار میرود. هر قبیله دارای گورستان و معابد خاص خود است. مردم قبیله برای زیارت به معابد میروند و برای طلب آمرزش، سلامتی و یا درمان بیماری ها دعا میکنند. صدها عدد از این زیارتگاهها در ترکمنستان پراکنده شده اند.
تعطیلات مهم
مهم ترین تعطیلات در کشور تعطیلات اسلامی است که بر اساس تقویم قمری جشن گرفته میشود. عید قربان که جزو اعیاد اسلامی است در کشور جشن گرفته میشود، هم چنین عید فطر در آخر ماه رمضان. نوروز به عنوان عید سال نو جشن گرفته میشود که در تاریخ 21 مارچ است. همه این جشن ها با گردهمایی خانواده ها برگزار میشود. تعطیلات ملی شامل روز استقلال و تعدادی روز یادبود که برای قربانیان زلزله 1948 در عشق آباد و کشته شدگان جنگ جهانی دوم است را شامل میشود.
مراسم عبور
(مراسمی که برای گذر از دوره ای از زندگی برگزار میشود.)
با توجه به اینکه ترکمن ها مسلمان هستند، همه پسر بچه ها (معمولا بین 3 تا 7 سال) در کشور ختنه میشوند. از طریق این مراسم پسربچه ها وارد جامعه مردان میشوند. پس از ختنه شدن پسربچه ها دیگر کنار مادران خود نمیخوابند و بیشتر اوقات خود را با مردان میگذرانند. دختر بچه ها با پوشیدن روسری وارد دنیای زنان میشوند، گوش هایشان را سوراخ میکنند و بیشتر اوقات را با زنان میگذرانند.
عروسی ها با جشن های بزرگ و هزینه های زیاد برگزار میشوند.
مراسم خاکسپاری با شکوه برگزار میشود. در روز سوم، هفتم و چهلم متوفی، اجتماع بزرگی از اعضای فامیل به دور هم گردهم می آیند. این اجتماع با محبوبیت متوفی بزرگتر میشود. معمولا مراسم عزاداری در سالهای بعد نیز برگزار میشود.
روابط اجتماعی
ترکمن ها از سه کد اصلی پیروی میکنند : 1.قوانین عرفی ترکمن 2. شریعت (قوانین اسلام) 3. ادب (قوانین آداب و رفتار مناسب). بسیاری از آداب و رسوم ترکمن ها از این کدها نشئت میگیرند اما در دوران حکومت شوروی بسیاری از این آداب تحلیل رفت، با این حال ترکمن ها به شکل روزانه برای حفظ ارزشهای سنتی خود تلاش میکنند.
جوهر این سنت ها با نام "تورکمنچیلیک" شناخته میشود به معنای آداب ترکمنی. رفتار و روابط اجتماعی ترکمن ها با یکدیگر، برخورد با بزرگترها، مهمان نوازی ریشه در این سه کد دارند.
شرایط زندگی
چادرهای قدیمی ترکمنی که از گذشته برای اقامت در نظر گرفته شده اند "قارا اوی" (خانه سیاه) نام دارند که در ادبیات غربی به آن "Yurt" میگویند. این خانه ها از جنس چوب ساخته میشوند و برپا کردن آنها چند ساعت زمان میبرد. در ترکمنستان دیگر از این چادرها برای زندگی استفاده نمیشود اما در مراسم سنتی هنوز جایگاه خود را دارند. در مناطق روستایی کشور اغلب مردم در خانه های روستایی یک طبقه کاه گلی زندگی میکنند.
اغلب این خانه ها در یک حیاط بزرگ ساخته میشوند که توسط دیوارها احاطه شده اند. معمولا در گوشه ای از حیاط قسمتی را برای نگهداری از دام ها در نظر میگیرند.
در شهرهای ترکمنستان زندگی در خانه های آپارتمانی مرسوم است.
زندگی خانوادگی
اکثر ترکمن ها در خانواده های گسترده زندگی میکنند. والدین همراه با فرزندان، پدربزرگ ها و مادر بزرگ ها زندگی میکنند. خانه های پرستاری برای نگهداری از سالمندان کمتر دیده میشود. پسر جوانتر خانواده مسئولیت نگهداری از والدین را بر عهده دارد. خانواده بطور معمول تا شش یا حتی تعداد بیشتری فرزند دارند. بستگان و خواهر و برادرها در زمان نیاز همدیگر را کمک میکنند.
ازدواج ها معمولا توسط والدین برکت داده میشوند. ازدواج به سبک غربی مرسوم نیست و کمتر مشاهده میشود. انتخاب مناسب همسر بر اساس سن، جایگاه اجتماعی، سطح سواد، قبیله مناسب و سایر عوامل وابسته است. در بیشتر موارد زوجین همدیگر را از قبل میشناسند. در عروسی ها به پرداخت شیربها بسیار اهمیت میدهند.
لباس و مد
یکی از مهم ترین ویژگی لباس محلی ترکمن ها، کلاه پشمی آن "تِلپِک" است. این کلاه به رنگ های سفید، قهوه ای و سیاه درست میشود که بسیار ضخیم و گرم است. مردانی که تلپک به سر میکنند، معمولا سر خود را میتراشند و کت ترکمنی و شلوار میپوشند. این کت ها به رنگ قرمز و سیاه هستند که در مراسم های عروسی هم پوشیده میشوند.
در شهرها لباس پوشیدن مردان ترکمن کمی متفاوت است. لباس مردانه و شلوار مردانه بسیار مرسوم است.
زنان ترکمنستانی چه شهرنشین باشند و یا ساکن روستاها، در مقایسه با مردان از لباس های سنتی بیشتر استفاده مینمایند. لباس اصلی زنان را یک پیراهن بلند به همراه روسری تشکیل میدهد. لباس های زنان غربی از نظر زنان ترکمنی بسیار دور از مد هستند.
غذا و خوراکی ها
در ترکمنستان دامداری رواج دارد. شیر شتر، گوسفند و بز به انواع کره ها، خامه ها و ماست ها تبدیل میشود. گوشت این حیوانات نیز برای پر کردن ظروف غذای ترکمن ها استفاده میشود. بیشتر گوشت ها کبابی میشوند یا آن ها را در آب میجوشانند. خوردن سوپ و پای گوشت و بورک نیز در وعده های شام مرسوم است.
یکی از وعده های غذایی محبوب "قوورما" نام دارد، یک قابلمه پر از گوشت که همراه با پیاز پخته شده، همراه با گوجه و فلفل در مراسم مختلف سرو میشود. نوشیدن چای سبز از موارد جدا نشدنی هر وعده غذایی به شمار میرود، حتی در روزهای گرم تابستان نوشیدن چای سبز مرسوم است.
هنگام مهمانی ها، غذا ها در ظرف هایی پیچیده در پارچه، برایشان سرو میشود. مهمانان و اعضای خانواده از غذایی پیچیده شده در "ساچاق" لذت میبرند. یک ساچاق معمولی در ترکمنستان، معمولا از میوه ها، آجیل، شیرینی، چای و سایر نوشیدنی، نان، انواع کره و خامه و ماست پر میشود، تازه همه این ها قبل از غذای اصلی خورده میشود.
تحصیلات
همه کودکان باید به مدرسه بروند و حداقل تا دبیرستان درس را ادامه دهند. برای دانش آموزانی که میخواهند و میتوانند تحصیلات را ادامه دهند، موسسات، مدارس بازرگانی، کالج ها و آموزش های دانشگاهی وجود دارند تا آن ها را در این راه همراهی کنند. مشکلات اقتصادی که بعد استقلال ترکمنستان اتفاق افتاد، به سیستم آموزشی کشور آسیب هایی را وارد کرد. کمبود بودجه، دستمزد کم برای معلمان، مدارس پرجمعیت به ویژه در مناطق روستایی از مشکلاتی است که سیستم آموزسی با آن مواجه است.
میراث فرهنگی
برجسته ترین شخصیت در تاریخ ادبیات ترکمنستان، شاعر قرن هجدهم مختومقلی فراغی است. تقریبا تمام ترکمن ها اشعار او را میشناسند. موسیقی ترکمنستان همراه با آواز شناخته میشود، از سازهای ترکمنی میتوان به دوتار و قیچک اشاره کرد. معمولا دو نوازنده خواننده را که به او "بخشی" میگویند همراهی میکنند. آواز و موسیقی ترکمنی به شکل سنتی در مراسم عروسی و اعیاد اجرا میشود. موسیقی نوین مانند پاپ هم طرفداران جوان را به خود جذب کرده است.
استخدام و بازار کار
در ترکمنستان بیشتر نیروی کار درگیر مشاغل کشاورزی و دامداری هستند. دولت تقریبا مالک تمام زمین هاست و همه مزارع را اداره میکند. پنبه تولید اصلی زمنین های کشاورزی کشور است. پرورش میوه ها، سبزیجات و غلات نیز در کل کشور وجود دارد. ترکمنستان از نظر منابع گازی و نفتی بسیار غنی است. اقتصاد کشور امروزه بیشتر بر پایه صادرات نفت و گاز است.
ورزش ها
فوتبال شاید پرطرفدارترین ورزش میان جوانان باشد. اسب سواری بعد از استقلال ترکمنستان، تبدیل به یکی از ورزش های پرطرفدار شده است. اسب ها در فرهنگ ترکمن از گذشته تاثیرگزار بودند. حتی در مهرهای دولتی نیز از نماد اسب استفاده میشود.
تعطیلات
بازدید از دوستان و اقوام یکی از تفریح های رایج در میان مردم است. مهمانی ها معمولا شامل یک وعده غذایی بزرگ، تفریح های گوناگون میشود، مهمان ها گاهی اوقات در خانه میزبان چند روز را سپری میکنند. بسیاری از ترکمن های شهرنشین خانه های روستایی خود را دارند و برای گذراندن تعطیلات به آن جا میروند. مردم هم چنین از رفتن به تئاتر، سینما، کنسرت های موسیقی و از تماشای تلویزیون لذت میبرند.
صنایع دستی و سرگرمی
فرش های ترکمن در میان کلکسیونر ها و متخصصین فرش، جزو با ارزش ترین فرش هاست. برخی از این فرش ها تا 37.000 گره در یک فوت مربع دارند. این فرشها اغلب با عنوان بخارایی یا شرقی شناخته میشوند. تقریبا تمام کارهای مربوط به بافندگی فرش توسط زنان فامیل انجام میشود. در کنار بافت فرش، بافندگی اقلام دیگر برای زندگی عشایری نیز برعهده زنان است که از این قبیل میتوان به کیسه های بزرگ، اقلام زینتی چادرها، خورجین و ... اشاره کرد.
مشکلات اجتماعی
از زمان فروپاشی شوروی، ترکمنستان به مشکلات زیادی برخورده است. فقر، جرم و بیکاری در جامعه در حال رشد است. مصرف مواد مخدر در میان مردان افزایش داشته است. تولید پایین صنعتی و وابستگی زیاد به واردات، از دیگر مشکلات اجتماعی است.
منبع : everyculture.com
