اماکن دیدنی و سوغات میانه

براساس آخرین تقسیمات کشوری شهرستان میانه دارای چهار بخش شامل: مرکزی، ترکمانچای، کاغذکنان و کندوان، ۱۷ دهستان می‌باشد. شهرستان میانه ۴۰۳ آبادی وجود دارد که در ۵۰ آبادی کسی زندگی نمیکند.

وجود کتیبه های آشوری و اورارتویی در بعضی مناطق آذربایجان و کشف آثار باستانی و مجسمه های سفالین در شهرستان میانه ، قدمت تاریخی آن را به دوره های پیش از تشکیل دولت ماد می رساند. در واقع بعضی نوشته ها سابقه تاریخی میانه را تا ۷۲۰ سال پیش از میلاد نیز نقل می کنند.

آب و هوا:

متوسط بارش سالانه ۳۲۰ میلیمتر در نقاط کم ارتفاع جنوب شرقی و در بالای ارتفاعات بزقوش از ۳۹۳ تا ۶۰۰ میلی‌متر متغیر است. متوسط دمای سالانه نیز در این شهرستان، ۳ الی ۱۵ درجه سانتی‌گراد، در مناطق مختلف آن است.

سوغات شهر میانه:

جارو (سوپورگه)

جارو های معروفی که اکثر ما در خانه هایمان از آن استفاده میکنیم از گیاهی به نام سوپورگه ساخته میشود که زادگاه آن شهرستان میانه است.

تئل خیرچا (کمبوزه)

تل خیرچا یا کمبوزه میوه‌ای ست خوشمزه به شکل گرد، کشیده یا بیضی که در مرحله کال شبیه میوه‌هایی مثل طالبی و خربزه است و مزه‌ آن بسیار شبیه به خیار است. تل را بیشتر با نمک می‌خورند که فواید بسیاری نیز دارد و در گرمای تابستان، دمای بدن را متعادل می‌کند. در بین مردم تل خیرچا را به نوع دیگر آن که از طالبی نارس است، شاماما می‌نامند.

سیب (آلما)

سیب میانه یکی از معروفترین محصولات کشاورزی کشور به شمار میرود که در میادین تره بار معروف است. این سیب میتوانید برای مدت طولانی در سردخانه ها نگهداری شود و کیفیت عالی دارد. یکی از بهترین مناطق در میانه برای تولید سیب توشمانلو است و هر ساله آیین محلی جشن برداشت سیب در این منطقه برگزار می‌شود.  

برنج میانه (دويو)

برنج میانه از دیرباز بسیار معروف بوده و شهره‌ ملی به خود گرفته است و با در اختیار داشتن ۹۵ درصد تولید کل استان، رقیبی پیش رو در استان ندارد. دلیل مرغوبیت و استقبال از آن در سطح کشور طعم و عطر طبیعی، خوش پخت بودن و هضم خوب است که به دلیل نوع زمین‌هایی که در آن کشت می‌شود از کودهای شیمیایی استفاده نشده و کاملا طبیعی تولید شده است.

گیاهان دارویی میانه

گیاهان دارویی که در شهرستان میانه می‌روید: کهلیک اوتو(کاکوتی)، قاز آیاغی، شاتره، مرزه کوهی، انواع قارچ، گون، آویشن، هفت بند، رناس، کاسنی، بومادران، گل ختمی، مخلصه، پنیرک، درمنه، شیرین بیان، بابونه، گل گاوزبان، توکلوجه، کنگر، پونه، بولاق اوتو، مرزنگوش، گون کتیرا، شنگ، گل شقایق، گل بنفشه، گل مریم، گل زبان در قفا، آلاله، تاج خروس، خیارک، شمعدانی تیکمه‌ای، قدومه کوهی، شب‌بو، آلاله، اسپند، رازیانه، سماق، تورشک ، شاه تره، چاتلانقو، چاتلانقوش، شووَرَن، قارا تیکان، یونجه، ریواس و دنبالان.

لبنیات (قاتیق ، خاما ، پنیر ، آیران و ...)

لبنیات میانه به دلیل اینکه از شیرطبیعی حیوانات تهیه می شود در شهرهای بزرگ خواهان زیادی دارد و بعید است کسی آن را امتحان کرده و خواهانش نشود ، لبنیات معروف میانه ماست، پنیر، کره و خامه می باشد که بیشتر ماست گاومیش(گامیش قاتیقی) و ماست گاو( اینک قاتیقی) معروف هستند، ماست میانه (قاتیق) بسیار خوشمزه و پر چرب هست و سرشیر آن به قیماق معروف بوده که بسيار خوردنی تر از خود ماست می باشد .

غذایی که با ماست (قاتیق) درست می شود، قاتیق شورباسی (شوربای ماست) نام دارد که به رغم ساده بودن، طعمی لذیذ دارد.

ایشلی فطیر و نان قندی

که به دو صورت خانگی و فانتزی پخت میشود از ترکیبات  کره ، آرد ، خمیرمایه ،  شیر گرم و آب ، نمک ،  شکر و روغن درست شده و لای داخلی یا مغز آن ترکیبی از آرد ، زردچوبه ، زنجبیل ، شیره خرما و شکر است ، روی خمیر نیز ترکیبی از زرده تخم مرغ ، شیر ، کنجد و سیاه دانه می باشد. فطیر دیگری در شهر میانه پخته می شود که به نان قندی معروف بوده و آن هم داری مزه و طعمی خاص است.

عسل (بال)

زنبور دارى در میانه با استفاده از کندوهاى سنتى (سبدى شکل) و کندوهاى جدید (جعبه‌ه‏اى) صورت می‌گیرد. عسل این منطقه به دلیل وجور چمنزارها و مراتع سرسبز، گلزارها و علفزارها دارای مرغوبیت بسیار بالایی است.

گلیم و قالی میانه

گلیم بافی از رشته های اصلی و سنتی در منطقه آذربایجان است. از مهمترین گلیم‌های منطقه می‌توان به گلیم‌های شاهسون اشاره کرد.

گلیم رایج‌ترین کف پوش شاهسونها است و تعداد زیادی از آنها توسط آنها بافته و از نگاره‌های بزرگ و برجسته بصورت ردیفی استفاده شده است که توسط نوارهایی باریک با طرحهای ظریف‌تر و پیچیده‌تر از یکدیگر جدا شده اند.

با وجود اینکه شاهسونهای میانه و هشترود از لحاظ فرهنگی اختلاف ندارند ولی در بافت گلیم تفاوتهایی دارند. گلیم‌های شاهسون میانه بزرگتر از گلیم‌های شاهسونهای هشترود است و طرحهای نواری سنتی و ترنج‌های بزرگ کنگره دار از جمله نگاره‌های آنها است. تارها معمولاً پشمین یا نخی بوده و ریسمان‌های خود رنگ در متن گلیم به چشم می‌خورد. بافت چاک دار و خطوط حاشیه ای پیچ باف به وسیله رنگهای متضاد از دیگر قسمتهای آن متمایز می‌شود. زرد پرتقالی، قرمز گیلاسی، آبی روشن و قهوه ای ملایم از جمله رنگهای این منطقه است.

هنر گلیم و قالی بافی شهرستان میانه در زمره ی صنایع دستی می باشد که متاسفانه عدم توجه به ماهیت آن و نبود آگاهی صاحبان صنایع  از ارزش های این هنر منطقه ، آن را در میان ما به ساحل انزوا کشانده است ولی دستان نامرئی بسیاری وجود دارد که این میراث را ارزان خریده و با قیمت های قابل توجهی در کشورهای اروپایی می فروشند.

سوماک نیز نوعی زیرانداز است که هم سادگی و سبکی گلیم را دارد و هم ظرافت و زیبایی قالی را، سوماک به دلیل عدم استفاده از گره در بافت جزو گلیم و از جهت طرح، نقشه و شکل ظاهری مشابه قالی به نظر می آید ، در برخی مناطق از سوماک ها کیف نیز درست می کنند .

سوماک میانه از چشم جان ورتایم مخفی نمانده و در کتاب sumac bags of northwest Persia and Transcaucasia که در سال 1998 منتشر شده است به آن اشاره شده و  از منطقه میانه به عنوان یکی از تولید کنندگان سوماک های مرغوب و معروف یاد می کند او این تحقیق را در دهه 90 میلادی انجام داده است .(برگرفته از مطالب پیمان سلیمانی صدیق)

پارک جنگلی میانه:

پارکی در خروجی جاده میانه به سمت تبریز که دارای شهر بازی، الاچیق های مخصوص برای استراحت مسافران و مناظر زیبای طبیعی است. 

بازار میانه:

یکی از بازارهای پرطرفدار میانه است که به راحتی می شود ازاین بازار تمامی لوازم مورد نیاز را تهیه کرد. از این بازار می توانید انواع پوشاک، لوازم خانگی، کیف و کفش و … را تهیه کنید.

دشت میانه:

دشتی فوق العاده زیبا که مابین زنجان و میانه واقع شده است. طبیعتی سبز و پرگل را میتوان انجا مشاهده کرد.

غذای محلی میانه:

ماهی ساجی میانه (به زبان ترکی ساج بالیغی)، غذای سنتی شهر میانه در استان آذربایجان شرقی است.

برای تهیه این غذا پس از باز کردن شکمِ ماهی (اغلب ماهی قزل‌آلا)، به آن با نسبت مشخصی آرد و نمک زده و آن را روی صفحه فلزی گردی به نام ساج پهن و کباب می‌کنند. عدم استفاده از هرگونه روغن و غیر مستقیم بودن حرارت در این روش پخت، آن را به یکی از سالم‌ترین روش‌های طبخ ماهی با حفظ حداکثری مواد مغذی بدل کرده است.

مناطق دیدنی و گردشگری شهرستان میانه:

قیز کورپوسی (پل دختر)

این پل معروف در دامنه شرقی قافلانکوه و در فاصله ۲۰ کیلومتری شهر میانه، بر روی رودخانه قزل اوزون ساخته شده و دارای سه دهانه بزرگ و محکم با پاینه‌های استوار آجری است که بر روی آب برهای سنگی قرار گرفته‌است. در داخل پایه‌ها، اتاقهای کوچکی با زیبایی و ظرافت بنا گردیده‌است که کنجکاوی هر بیننده را بر می‌انگیزد.

بر اساس مشاهدات سیاحان و شخصیتهای سیاسی و فرهنگی، در طی زمانهای مختلف از این اثر دیدن نموده‌اند، نوشته‌هایی به خط نسخ و نستعلیق و کوفی بر قسمت‌هایی از این پل وجود داشته که تاریخ تعمیر و نوسازی آن را نشان می‌داده‌است اما اثری که تاریخ احداث آ ن را نشان بدهد هنوز شناسایی نشده‌است.

پل شهر چای

پل شهر چای در ۱۲ کیلومتری جنوب شهر میانه، در نزدیکی روستای «تازه کند» و روی رودخانه‌ی «شهر چای» قرار دارد. اطلاعات دقیقی در مورد تاریخ ساخت این پل در دسترس نیست اما با توجه به سبک معماری و مصالح به کار رفته در آن می‌توان آن را به دوران صفویه نسبت داد، چون بسیار شبیه به ۳۳ پل اصفهان است، اما نسبت به آن شکل ساده‌تری دارد.

پل شهر چای با ۲۶۰ متر طول، طولانی‌ترین پل آذربایجان شرقی است که عرض آن ۹/۷ متر و ارتفاعش نیز ۲۵/۵ متر است و ۲۳ چشمه، با طاق‌های جناغی دارد که متاسفانه ۲ چشمه‌ی آن بر اثر سیل تخریب شده که به‌جای آن‌ها یک طاق مسطح بتونی ساخته‌اند. آب‌برهای این پل مثلثی شکل است و اتاقچه‌هایی در پایه‌های آن وجود دارد که ورودی آن از روی پل است و منافذ بیضی شکلی دارد که به‌منظور تهویه‌ی هوای داخل اتاقک‌ها ساخته شده است. این پل در ۲۸ مرداد ۱۳۴۸ با شماره‌ی ۸۷۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تپه خاك یادگاری ساسانی در دل ميانه

 اين بنای ثبت ملی شده در سال 1354شمسی که به قلعه نجفقلی خان نيز معروف است در محله «قالا تنگه سی» خيابان شهيد مطهری شهرستان ميانه قرار دارد. در قسمت های شمالی و شمال شرقی اين قلعه، بناهای مسکونی احداث شده است و سمت جنوبی و جنوب غربی آن را زمين هاي زراعی و باغ های سرسبز احاطه کرده اند و ناحيه شمال غربی آن که در محدوده کوه های «قافلانکوه» واقع شده به گورستان قديمی موسوم به خان جان آباد اختصاص دارد که امروزه متروک شده است. بر پايه آثار و شواهد موجود تپه خاک تا اواخر دوره قاجار به عنوان مکانی مسکونی مورد استفاده مردم ميانه بوده است. استفاده فراوان از خشت های بزرگ به ابعاد ۴۰ در۳۰ سانتيمتر در نقاط مختلف اين بنای تاريخی از نکاتی است که قلعه نجفقلی خان را نسبت به ساير آثار مشابه در آذربايجان شرقی خاص تر کرده است.

قلعه دختر

یکی از آثار کهن به جای مانده از پیشینیان در این شهرستان قلعه‌ای بر فراز کوه قافلان کوه است که به آن قلعه دختر (قیزقالاسی) می‌گویند. این اثر به شماره ۸۷۰ به ثبت ملی رسیده است.

شهر سوخته کاغذکنان

شهر سوخته کاغذکنان با ۸۰ هکتار وسعت در دو کیلومتری قسمت غربی شهر آقکند و در کنار جاده آقکند-شیرین بلاغ قرار دارد. این شهر معرف ادوار مختلف فرهنگی و تمدنی از هزاره قبل از اسلام تا قرون میانه اسلامی است. قطعات سفال‌های شکسته در این منطقه به چشم می‌خورد.

مسجد سنگی ترک

این مسجد در روستای قدیمی ترک، در ۲۹ کیلومتری شمال شرق میانه واقع شده، از آثار بسیار مهم آذربایجان است و از شگفتیهای منحصر به فردی برخوردار می‌باشد. شیوه معماری و مصالح ساختمانی که در آن به کار رفته‌است، باستان شناسان را به تحیر واداشته‌است و در عین حال تاریخ درخشان هنر معماری اسلامی را در قرون گذشته به تماشای علاقمندان می‌گذارد. بنای مسجد و نمای بیرونی آن، همه یکپاچه از سنگ ساخته شده‌است.

کنده کاری‌های باشکوه و کتیبه‌های زیبای آن که به خط زیبای نستعلیق تزیین شده، موضوع دیگری است که حکایت از دقت، نبوغ و ظریف کاری معماران مسلمان آن دوران دارد. همچنین محراب و ستون‌های این مسجد، به گونه‌ای زیبا و حیرت انگیز با سنگهای یکپارچه و قرمز، هر بیننده‌ای را به تحیر و تفکر وا می‌دارد. یکی از این ستونها که تفاوت اساسی با ستونهای دیگر دارد نشان می‌دهد که بعدها در هنگام تعمیر، بجای ستون اصلی به کار رفته‌است.

کاروانسرای جمال آباد

این بنای تاریخی در کنار روستای جمال آباد میانه واقع در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر میانه قرار دارد. گرچه روستای جمال آباد اکنون به دور از رونق و صفا در دل کوهستان آرمیده است، اما زمانی در تلاقی جاده ی ترانزیت قدیم و جاده ی ابریشم با ابهت و با اهمیت و بسیار پررونق بوده است به طوریکه جهانگردان از این کاروانسرا به عنوان مهمترین کاروانسرای بین زنجان و تبریز نام برده اند.

هم اکنون اگر از ۲۰ کیلومتری جنوب میانه از جاده ترانزیت وارد بخش کاغذکنان شویم، اولین روستایی که خواهیم دید، روستای جمال آباد می باشد. هنوز هم که این مسیر را طی می کنیم، ردپائی از استراحتگاه ها و مسافرخانه های قدیمی در آن دیده می شود. مجموعه ی کاغذکنان با تمام آبادی های خود تا زمان قاجار از رونق و اعتبار برخوردار بوده است اما اگر مغول به صورت موقتی این شهر را زیر و رو کرد، قاجار برای همیشه اعتبار این منطقه را از بین برد.

چهره‌های برجسته شهرستان میانه به ترتیب الفبا به شرح ذیل می‌باشند:

میرزا علی احمدی میانجی، نماینده مجلس خبرگان رهبری
افسر اسدی، بازیگر سینما و تلویزیون
داریوش اقبالی، بازیگر و خواننده
داوود بهبودی، خواننده
رحیم پزشکی، خلبان
جعفر پناهی، کارگردان سینما
عباسعلی پنبه‌ای، فعال دوره مشروطه
ریزعلی خواجوی، معروف به دهقان فداکار
روح‌الله داداشی، قهرمان پرورش اندام
کاظم رجبی، قهرمان پارالمپیک
حبیب ساهر، شاعر، نویسنده و پژوهشگر
هوشنگ شهبازی، خلبان
محمود طلوعی، نویسنده و تاریخ‌نگار
قادر طهماسبی، شاعر و نویسنده
حسین میرجعفری، پژوهشگر و استاد برجسته تاریخ
یوسف کرمی، تکواندوکار
بهنام محمودی، والیبالیست
شهرام محمودی، والیبالیست
بیوک میرزایی، بازیگر سینما و تلویزیون
ناصر منظوری، زبان‌شناس و نویسنده
سید حسین هاشمی، استاندار تهران
میثم یوسفی، ترانه‌سرا و روزنامه‌نگار
یوسف حنیفه،پیانیست و موسیقی دان ۱۳۱۰ الی ۱۳۷۰