پرونده بلندمرتبه سازی در تهران، همواره مورد نقد جدی بوده است، نخستین مجموعۀ بلندمرتبۀ مسکونی در تهران مجموعۀ بهجت آباد بود که در سالهای 1349-1343 بین خیابان‌های حافظ و ولیعصر ساخته شد. ساخت این مجموعه پس از تدوین و تصویب قانون تملک آپارتمانها در سال ۱۳۴۳ برای تشویق احداث ساختمانهای بلند مسکونی آغاز شد.
در دهه بعدی یعنی دهه 50 بود که بلند مرتبه سازی ها در شمال و شمال غرب بیشتر شد. محل مکانی برج ها نشان داد که سیاست تشویق و ترغیب بلند مرتبه سازی برای تامین مسکن افراد کم درآمد نتیجه عکس داده است و یکی از مهم ترین دلایل هم هزینه های تمام شده در ساختمان های بلند مرتبه بود. در همین دوره تعداد زیادی ساختمان بلندمرتبه با کاربری تجاری و اداری اعم از هتلها، بانکها، و ساختمانهای اداری عمدتاً در مناطق مرکزی و شمالی تهران ساخته شد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 57 تا حدود 10 سال بعد بلند مرتبه سازی در تهران متوقف شد، در این سالها ساخت و ساز این نوع ساختمان ها فقط به تکمیل مجموعه های مسکونی نیمه تمام محدود ماند.
تعریف بلندمرتبه سازی / بلند مرتبه سازی چیست؟
به ساختمانی بسیار بلند که طبقات آن هر یک پس از دیگری قابل اقامت باشند آسمانخراش یا ساختمان بلندمرتبه گفته می‌شود. در فارسی در دهه اخیر واژه برج نیز برای اشاره به این مفهوم کاربرد یافته‌است. معمولا بالای 12 طبقه هستند و شرایط و ضوابط ساخت کاملا بخصوصی در شهرداری دارند.
ضوابط بلند مرتبه سازی
موج جدید بلند مرتبه سازی در سالهای پایانی دهۀ 60 در پی افزایش قیمت زمین در تهران، و آغاز فروش تراکم از سوی شهرداری تهران آغاز شد و بخش های شمالی تهران عمدتاً مناطق 1 و 2 و 3 شهرداری را شامل شد. از همان سال ها برج سازی های خصوصی هم آنقدر رواج پیدا کرد تا ارگان ها ونهادهای دولتی هم تشویق به برج سازی شدند.
با وجود سابقه طولانی از صدور پروانه بلندمرتبه سازی در تهران، بخش اعظمی از منتقدان تنها کارنامه بلندمرتبه سازی یک دهه اخیر را مورد توجه قرار داده اند این در حالیست که از سال 1385 تا به امروز تنها 52مورد پروانه بلندمرتبه سازی بالای ۲۰ طبقه در تهران صادر شده است.
ظرفیت بلند مرتبه سازی در شهر تهران در طرح جامع در نظر گرفته شده است. پدید آورندگان طرح جامع، پتانسیل ایجاد بلند مرتبه سازی را درحدود یک سوم شهر تهران در نظر گرفته اند. نکته اساسی آن است که تهیه کنندگان طرح ، نه شهرداری سابق تهران و کارشناسانش بلکه ،شورای عالی معماری و شهرسازی ایران است و توسط وزارت راه و شهرسازی و نهایتا کارشناسان شورای عالی معماری و شهرسازی تهیه و تدوین شده است .
از سوی دیگر، از منتقدان کنونی بلندمرتبه سازی کسانی هستند که در دوره های مدیریت خود بر شهر تهران به ویژه در دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد، با دور زدن مصوبات کمیسون ماده 5، پروانه های بسیاری را برای بلندمرتبه سازی صادر کردند که نتیجه این اقدامات، بخش اعظمی از برج های واقع در مناطق شمالی شهر است.
پیش از این پرویز حناچی، معاون کنونی فنی و عمرانی شهرداری تهران، در سال 1395 گفته بود: «در فاصله سال های 1389 تا 1392 در مجموع مجوز ساخت 150 برج در تهران داده شده است که نشانی هیچ یک از آنها پایین تر از میدان انقلاب نیست.»
در همین زمینه، پشمچی زاده، معاون سابق شهرسازی و معماری شهرداری تهران، در مصاحبه ای به صدور ده ها پروانه بلندمرتبه سازی در دوره های قبل اشاره کرده بود: « از ابتدای ساختمان‌سازی در تهران تاکنون، ۹۷۹ مورد پروانه بلندمرتبه‌سازی صادر شده که حدود 230 مورد از این بلندمرتبه‌سازی‌ها فاقد پروانه در سیستم‌ها هستند که به دهه‌های قبل مربوط می‌شوند. در 10 سال گذشته 406 مورد صدور پروانه بلندمرتبه‌سازی انجام شده است که بخشی از این پروانه‌ها از دوره‌های گذشته در حال بررسی بوده و در این دوره صدور پروانه انجاشده است.»
این اظهار نظرها در حالی است که تهران امروز 981 ساختمان بلندمرتبه با کاربری‌های مسکونی، تجاری و اداری دارد و براساس گزارشی که پیش‌تر شورای شهر ارائه کرد، دست‌کم 231ساختمان بلندمرتبه پایتخت فاقد شناسنامه و اطلاعات ثبتی دقیق (حتی در سامانه اطلاعاتی شهرداری تهران) هستند.
چندی پیش «اسماعیل دوستی»، عضو کمیسیون حمل و نقل شورای شهر تهران هم لیستی از وضعیت برج‌های پایتخت در صحن شورای شهر تهران اعلام کرد که براساس آن 231 برج جدید و 13 برج قدیمی که قبل از انقلاب ساخته شده‌اند در تهران فاقد اطلاعات هستند.
دوستی در این زمینه می گوید:«ما در سه محور ساختمانهای بلندمرتبه براساس سال ساخت طبقات و عرض کوچه این برج‌ها را دسته‌بندی کردیم. 24 برج از سال 50 تا 59، 3 برج از سال 60 تا 69، 225 برج از سال 70 تا 79، 216 ساختمان بلندمرتبه از سال 80 تا 89 و 267 برج نیز از سال 90 تاکنون در تهران ساخته شده است.»
عضو کمیسیون حمل و نقل شورای شهر تهران با تفکیک برج و ساختمانهای بلندمرتبه تهران براساس تعداد طبقات ادامه داد:« 263 برج 16 طبقه در تهران وجود دارد که این در حالی است که 277 ساختمان بین 16 تا 20 طبقه، 103 ساختمان بین 21 تا 25 طبقه، 28 ساختمان بین 26 تا 30 طبقه و 8 ساختمان نیز بیش از 30 طبقه دارند.»
دوستی با اشاره به تفکیک این برج‌ها براساس عرض گذر گفت:« 3 برج در گذر شش متری، 275 برج در گذر 6 تا 12 متر، 251 برج در معبر 12 تا 20 متر، 316 برج در معبر 20 تا 35 متر و 94 برج نیز در معبر بیش از 35 متر احداث شده است که باید در راستای شناسایی، پیشگیری و مقاوم‌سازی این برج‌ها اقدام شود.»
کارشناسان نیز در این باره معتقدند که وقتی در شهری تراکم جمعیت وجود داشته باشد باید از فضا بهره‌برداری بهینه کرد و بر اساس یک آمایش دقیق توزیع جمعیت در پهنه سرزمین به درستی اتفاق می‌افتاد اما حالا بدون این آمایش با تهران 15 میلیونی و شهرهای دیگر با جمعیت‌های اندک یکی، دو میلیونی مواجه شدیم. در تهران هم می‌توانستیم مثل تمام کلانشرهای دنیا مناطقی را تعریف بکنیم مخصوص بلند مرتبه‌ها همانطور که در نیویورک و لندن این اتفاق افتاده است. بلند مرتبه‌ها احتیاج به مطالعه دارند، باید در تناسب با فعالیت‌های اداری و تجاری و آموزشی منطقه تعریف می‌شدند. موضوعی که در کمتر بلند مرتبه‌ای به آن توجه شده است.
همچنین نکته قابل اهمیت دیگر است که در طرح جامع برای بعضی از این طرح‌ها برنامه‌ریزی شده بود اما به مرحله اجرا نرسیده بود، به علت اینکه تهران دوران طولانی بی‌نظمی‌های شهری داشته است و برنامه‌ای برای توسعه شهری تهران اجرا نشده است. در واقع کارشناسنان هم محالف بلندمرتبه‌سازی نیستند چراکه نیاز شهر است اما معتقدند که این کار باید با ضوابط و استانداردها لازم اجرایی شود.
