سفالینه شاهکاری از معماری تلفیقی / خانه قوام السلطنه

«احمد قوام»، ملقب به قوام السلطنه سیاستمدار ایرانی بود که در دوران سلطنت قاجار و پهلوی 3 بار به نخست وزیری رسید، 14 بار به عنوان وزیر امور داخلی انتخاب شد، 4 بار پست وزارت امور خارجه به او تفویض شد و علاوه بر این 4 بار وزیر امور مالیه ، 2 بار وزیر جنگ و یک بار وزیر عدلیه شد.

خانه تاریخی احمد قوام در تهران حالا موزه آبگینه و سفالینه است و به‌طور تخصصی ظروف و اشیای آبگینه و سفالینه از گذشته‌های بسیار دور تا قرون گذشته در آن به نمایش گذاشته شده است.

مجموعه موزه آبگینه بعد از ساخت از سال  1300 تا سی سال بعد خانه و محل کار قوام السلطنه بود و بعد  از آن هفت سال در اختیار سفارت مصر قرار گرفت و بعد از آن هم  به ترتیب محل سفارت افغانستان و بانک بازرگانی بود. بعد از 55 سال یعنی در سال 1355 فرح پهلوی این عمارت قاجاری را خریداری کرد تا آن را به عنوان موزه راه اندازی کند. همان سال با همکاری مهندسانی ایرانی و اتریشی کار مرمت شروع شد.

مسئولیت طراحی موزه را مهندسان ایرانی بر عهده داشتند و معماران اتریشی باید ویترین ها و معماری داخلی را انجام می دادند که یکی از آن ها «هانس هولاین» بود. هولاین در طراحی موزه آبگینه از آثار برجسته تاریخی ایران مثل کاخ تچر، ستون‌های تخت جمشید، قوس‌های صفوی و کعبه زرتشت الهام گرفته بود. بااینکه ویترین‌ها و فضای کلی موزه به شیوه‌ای مدرن طراحی‌شده‌ اما طراحی مدرن به فضای کلی ساختمان آسیبی وارد نکرده است.

هولاین یکی از بهترین طراحی های خود را در موزه آبگینه اجرا کرده است تا جایی که برخی از منتقدان کارهای هولاین معتقدند که این معمار اتریشی در طراحی داخلی موزه آبگینه به اهمیت فضاهای خالی توجه کرده و همین موضوع باعث شده تا بازدید کنندگان در بازدیدها از موزه خسته نشوند موضوعی که در دیگر کارهای هولاین کمتر دیده می شود و در دیگر طراحی ها سالن های شلوغی را طراحی و اجرا کرده است.

سبک معماری مجموعه از نوع التقاطی خاص دوره خود است و از دو ساختمان اصلی درونی و بیرونی تشکیل شده است. این دو ساختمان دارای پلان‌های نسبتا مشابهی هستند و با فاصله کمی از یکدیگر ساخته شده‌اند. ساختمان درونی تزئینات کمتری دارد و کمتر از ساختمان اصلی که در محور اصلی قرار گرفته، مورد توجه است. این ساختمان دو طبقه مجموعا ۹ اتاق دارد و به «آکادمی نوبهار» مشهور است.

آب‌نمای این ساختمان یکی از زیباترین کاشی‌کاری‌های قاجاری را دارد.  هر یک از دو ساختمان مجموعا هزار مترمربع (در دو طبقه و یک زیرزمین) وسعت دارند و طبقه همکف آن‌ها حدود یک و نیم متر از سطح زمین بالاتر است. ساختمان اصلی به منظور ایجاد موزه شیشه و سرامیک ایران درنظر گرفته شد.

بررسی موزه آبگینه از جهت وفاداری طراح اتریشی به ارزش‌های بومی ایران به عنوان یک رویکرد پست مدرنیستی دارای اهمیت است. عناصرجدید داخلی با حفظ هویت درونی بنا طراحی شده‌اند. نورپردازی و تاسیسات تهویه مطبوع هم در نهایت سازگاری هستند. برای حفظ هویت بیرونی بنا و در عین حال ایجاد شرایط مناسب داخل گالری‌ها، از دولایه پنجره استفاده شده است. دیوارهای دارای تزئینات گچی و آینه حفظ شده‌اند و غرفه‌های نمایش در وسط فضاها قرار دارند. همچنین استحکام‌بخشی و مرمت محوطه و ساختمان‌ها توسط مهندسین آلمانی صورت گرفته است.

پله های خانه به سبک روسی طراحی شده اند و در واقع باید گفت خانه با معماری تلفیقی ایرانی و اروپایی ساخته شده است اما در عین حال نشانه های بسیار مهمی هم از معماری ایرانی در آن دیده می شود از جمله؛ منبت کاری های درها و پله ها، گچ بری های سقف ها و ستون ها و آیینه کاری هایی که در خانه ساخته شده اند. همچنین بعد از انقلاب در سال 1368 تغییراتی انجام شد و به آینه کاری های طبقه دوم بخش هایی اضافه شده که در آن ها الهاماتی از موضوعات مذهبی و انقلابی به چشم می خورد. قابل ذکر است که موزه آبگینه در سال 1379 یکبار مورد سرقت قرار گرفت و سرنوشت اشیا دزدیده شده آن هم هیچ وقت مشخص نشد و پرونده آن همچنان باز است.

تالار صدف

یکی از تالارهای مجموعه به علت شباهت با صدفی نیمه باز به نام تالار صدف شناخته می شود، که انواع شیشه‌ها و سفال‌های قرن سوم و چهارم شهر نیشابور در آن به نمایش گذاشته شده است. در تالار دوم، قدیمی‌ترین شیشه‌ها و لوله‌های شیشه ای و سفال قرار گرفته است که هر بیننده ای را با ظرافت و هنرمندی دستان صنعتگران خلاق ایران زمین، خیره می‌کند.

یکی از قدیمی‌ترین شیشه‌های این موزه، لوله‌های شیشه‌ای به نام سیلندر شیشه است که از معبد چغازنبیل کشف شده و قدمت آن به دوره هزاره دوم قبل از میلاد برمی گردد. سفال های تالار اول هم مربوط به دوره‌های پیش از تاریخ است که قدمت قدیمی‌ترین سفال دست‌ساز آن به دوران اشکانیان می رسد.

تالار زرین

تالارزرین به علت ظروف زرین‌فامش این نام را یدک کشیده است. ظروفی زرینی از دوران سلجوقی. ظروفی که دورتا دورشان با خطوط و نسخ و نستعلیق نوشته شده است یا طراحی چهره هایی متعلق به مغول ها رویشان حک شده که البته این نقش ها با شهری که در آن کشف شده اند هم مرتبط‌اند.

تالار لاجورد

این تالاربه خاطر اشیایی با لعاب های فیروزه ای رنگ این لقب را دارد. وسایلی لاجورد رنگ که متعلق به قرن هفتم و هشتم است.

در دورانی نزدیک به دوران صفویه اشیا کم کم مصرفی تر شده اند و در این بخش گلاب پاش ها و صراحی ها نگهداری می شوند، همچنین یک میز با لعاب هفت رنگ که قدمتش به دوران قاجار برمی گردد هم در موزه است که رویش را با چهره های شخصیت های شاهنامه نقش زده اند و کنار چهره ها اسم هایشان نیز حک شده است.

موزه گردی و سر زدن به گالری ها، یکی از ظرفیت های گردشگری هر شهر است و در پایتخت ۲۳۰ ساله ایران هم مخاطبان خود را دارد، در موزه آبگینه یا موزه سفال تهران می توانید، تاریخ چند هزار ساله ایران زمین را مرور کرده و با ظرفیت های طراحی، ساخت و تولید ظروف سفالی آشنا شوید. سالیانه به طور متوسط دو میلیون نفر از این موزه دیدن می کنند و بیشتر بازدید کنندگان آن گردشگران خارجی هستند.

برای رفتن به موزه آبگینه با وسایل حمل و نقل عمومی کافی است در خط یک مترو تهران در ایستگاه سعدی از قطار پیاده شده و پس  از خروج از ایستگاه با حدود ۲۰ دقیقه پیاده‌روی در خیابان جمهوری به سمت غرب به خیابان سی‌تیر و موزه آبگینه پیاده روی کرد. این منطقه در طرح ترافیک تهران قرار دارد، پس اگر قصد بازدید از موزه در ایام غیر تعطیل را دارید باید مجوز تردد در طرح ترافیک تهران را خریداری کنید. موزه آبگینه همه روزه به جز دوشنبه‌ها و ایام عزاداری میزبان گردشگران است.